Μια ελεύθερη πόλη

Βερολίνο

Η πρώτη εικόνα της πόλης με έκανε να ξεπεράσω το φόβο της προσγείωσης. Είχαμε αφήσει πίσω τα σύννεφα και πετούσαμε πάνω από τα ανατολικά προάστια, κατευθυνόμενοι βορειοδυτικά, προς το αεροδρόμιο του Τέγκελ. Οι παλάμες μου ξαφνικά δεν ιδρώνουν, τα αφτιά μου δεν πονούν και χαζέυω από το παράθυρο τα φιδογυρίσματα του Σπρέε, τις - σαν ζαχαρωτά - αγροικίες, τις μονοκατοικίες ανάμεσα στα δέντρα, τις εργατικές πολυκατοικίες, τα σχολεία με τις τεράστιες αυλές, την αραιή κίνηση στους περιφερειακούς.

Ποτάμι, δάσος, σπίτια, δάσος, ποτάμι, αγρός, εργοστάσιο και ξανά δάσος, ποτάμι… Κι, όμως, βρισκόμαστε πάνω από μια από τις μεγαλύτερες και ραγδαία αναπτυσσόμενες πρωτεύουσες της Ευρώπης. Σε λίγα λεπτά, πατούσαμε στο Βερολίνο, που είχα ήδη ερωτευτεί από τα… πέντε χιλιάδες πόδια.
Κι όμως, επιτρέπεται το κάπνισμα
Τι θέλει ο Ελληνας μόλις προσγειωθεί κάπου; Τρία πράγματα: να πάρει γρήγορα τις βαλίτσες του, ένα τσιγάρο κι ένα ταξί. Το πρώτο, ως απωθημένο για την ταλαιπωρία που έχει υποστεί στα ελληνικά αεροδρόμια, το δεύτερο, για να πάει η ψυχή στον τόπο της και για να επιβεβαιώσει την ελευθερία του, το τρίτο, για να φτάσει μια ώρα πιο γρήγορα στο ξενοδοχείο και να βγάλει τα παπούτσια του, αλλά κι επειδή δεν έχει την κουλτούρα της μετακίνησης με τα μαζικά μέσα μεταφοράς. Τα είχαμε και τα τρία, πράγμα που μας έκανε να νιώσουμε χαλαρά με το «καλημέρα». Ιδιαίτερα το δεύτερο. Αποδεικνύοντας ότι οι Βερολινέζοι αντιστέκονται ακόμη στην πουριτανική αντικαπνιστική υστερία που έχει καταλάβει ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη.
Γκολ με το willkommen!
Είναι Παρασκευή, λίγο πριν από το μεσημέρι. Με κουτσά γερμανικά, στραβά αγγλικά και πολλά χαμόγελα έχουμε καταφέρει να συνεννοηθούμε με τον ταξιτζή για το πού θέλουμε να μας πάει και ήδη προσπερνάμε τη Ζίγκεσοϊλε, τη Θριαμβική Στήλη με το επίχρυσο άγαλμα της «Γκολντέζε» και πλησιάζουμε στο κέντρο της πόλης. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής, τσεκάρω τη λίστα με όλα τα «πρέπει να πάτε, πρέπει να δείτε» που είχα συντάξει με τη βοήθεια φίλων και γνωστών, προσπαθώ να προσανατολιστώ με τη βοήθεια ενός χάρτη, τσεκάρω αν δουλεύει το ρόμινγκ στο κινητό μου και χαζεύω τα περιοδικά και τις εφημερίδες που υπάρχουν στις θήκες πίσω από το κάθισμα του συνοδηγού.
Διασχίσαμε διαγωνίως ολόκληρο το Βερολίνο, περνώντας την πιο κεντρική λεωφόρο της πόλης, την Ούντερ Ντεν Λίντεν (σαν να λέμε την αντίστοιχη Εγνατία ή μάλλον την Νίκης ή, γιατί όχι, τη Λεωφόρο Στρατού ή μήπως τη Μεγάλου Αλεξάνδρου του Βερολίνου;), δηλαδή μια απόσταση 16 περίπου χιλιομέτρων, μέσα σε 10 -12 λεπτά. Πριν κατεβούμε από το ταξί, υπολογίζω πόσο χρόνο θα κάναμε πηγαίνοντας από το αεροδρόμιο «Μακεδονία» μέχρι τον Αγιο Παύλο, μεσημέρι Παρασκευής, στη Θεσσαλονίκη. Μία ώρα, δύο; Το κρας τεστ έχει, ασυναίσθητα και αναπόφευκτα σχεδόν, ξεκινήσει με τη Θεσσαλονίκη να τρώει το πρώτο γκολάκι για το κυκλοφοριακό από τα αποδυτήρια, επί της Αλτόναερ Στράσε.
Κυκλοφορώντας στο Βερολίνο
Το γκολ της ισοφάρισης έρχεται το αμέσως επόμενο λεπτό, πληρώνοντας τον ταξιτζή γύρω στα 15 ευρώ. Τα ταξί στο Βερολίνο μπορεί μεν να τα βρεις παντού και όλες τις ώρες, μπορεί να μην παίζουν καψουροτράγουδα, να μην παίρνουν διπλές κούρσες, να είναι πεντακάθαρα και να σε πηγαίνουν ακριβώς στον προορισμό σου - για να μην πω ότι φέρνουν τις βαλίτσες μέχρι και το ασανσέρ -, αλλά δεν παύουν να είναι πανάκριβα. Ανόητο γκολ. Παίρνοντας το μετρό ή ένα λεωφορείο θα είχαμε πληρώσει μόλις 4 ευρώ και 20 σεντς (2,10 έχει το απλό εισιτήριο σε όλα τα μέσα μεταφοράς) και θα ήμασταν στον προορισμό μας σε ένα τέταρτο το πολύ.
Το ξενοδοχείο βρίσκεται δίπλα σε ένα από τα λιμάνια του Βερολίνου, κοντά στο Νησί των Μουσείων. Ναι, λιμάνια. Και, μάλιστα, με τακτικές ενδοαστικές συνδέσεις με καραβάκια, αλλά και με τη δυνατότητα να φτάσεις μέχρι και την Πολωνία. Κι όλα αυτά, χάρη στον ποταμό Σπρέε και τους παραποτάμους του, που διατρέχουν το μεγαλύτερο κομμάτι της πόλης. Να τα βλέπουμε εμείς που έχουμε ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Μεσογείου και δεν μπορούμε να πάμε όχι μέχρι τη Σκιάθο και την Αλλόνησο, αλλά ούτε καν μέχρι το Καραμπουρνάκι. Εδώ τα γκολ δίνουν τη θέση τους σε απανωτά τρίποντα καλάθια σε βάρος της Θεσσαλονίκης. Οχι μόνο για την ποτάμια συγκοινωνία, αλλά και για το τραμ και για τα λεωφορεία και για την ου-μπαν και ες-μπαν (τον υπόγειο και τον υπέργειο, αντίστοιχα, σιδηρόδρομο) και για τα ποδήλατα ιδιωτικής και δημόσιας (!) χρήσης. Ολόκληρη η ζωή της πόλης στηρίζεται στα μέσα μεταφοράς, στην ελευθερία να πηγαίνεις οπουδήποτε από οπουδήποτε μέσα σε λίγα λεπτά. Να κινηθείς σε όλα τα επίπεδα, να γνωρίσεις τους ανθρώπους της, να ταξιδέψεις στο χώρο και το χρόνο.
Ελευθερία: η λέξη-κλειδί
Απέραντοι ελεύθεροι χώροι, δάση, πάρκα, πλατείες. Ελεύθερη μετακίνηση. Ελεύθερη πρόσβαση για όλους παντού. Ελεύθερη διακίνηση ιδεών και ελευθερία έκφρασης. Ελευθερία και δικαιώματα στις μειονότητες, αλλά και στους μειονεκτούντες πολίτες. Free-papers και free-zines (περιοδικά). Η πρωτεύουσα μιας χώρας που 70 χρόνια πριν θέλησε να υποδουλώσει ολόκληρο τον πλανήτη, η προτελευταία ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που υποδουλώθηκε στους πρώην εχθρούς της και «τιμωρήθηκε», μένοντας διχασμένη με το Τείχος, διψάει για ελευθερία. Κι αυτή που έχει, μοιάζει να μην της είναι αρκετή.
Κι αν για σένα, τον απλό επισκέπτη, αυτή η ελευθερία σήμερα σου προσφέρεται εξαρχής και δωρεάν, στους Βερολινέζους στοίχισε ακριβά. Πανάκριβα. Καταλαβαίνεις οτι οι πληγές της καταστροφής και του Τείχους πονούν ακόμη. Η αξιοπρέπεια δεν τους αφήνει να το δείξουν, όπως δε δείχνουν και τις ενοχές τους ή την αδυναμία τους να συμφιλιωθούν με το παρελθόν. Οι Βερολινέζοι επέλεξαν να προχωρήσουν μπροστά χωρίς να κοιτάζουν πλέον πίσω, αλλά και χωρίς να εξαφανίσουν οτιδήποτε τους θυμίζει τα πέτρινα χρόνια. Τα δεκάδες μουσεία της πρωτεύουσας της Γερμανίας αποδεικνύουν ότι δεν απεμπολούν τις μνήμες τους όσο ένδοξες ή επώδυνες κι αν είναι.
Μουσεία είπαμε;
Μη φανταστείτε τίποτε ορθογώνια, αποστειρωμένα κατασκευάσματα με προθήκες και βιτρίνες εκθεμάτων, που τα περιηγούνται καμιά κατοσταριά βαρεμένοι, άντε κι άλλοι πενήντα τουρίστες, δύο τρία δημοτικά σχολεία κι ένα «ΚΑΠΗ» από τη Βαυαρία. Τα μουσεία του Βερολίνου, από την Παλαιά Εθνική Πινακοθήκη, το Παλαιό Μουσείο, το παράρτημα του Γκούγκενχαϊμ μέχρι το Τσίγκχαους (Μουσείο Γερμανικής Ιστορίας) και το Μουσείο της Περγάμου ή το Χαμπούργκερ Μπάνχοφ είναι ζωντανοί οργανισμοί, πολυχώροι που σφύζουν καθημερινά από κίνηση, στους οποίους γίνεται χρήση της τελευταίας λέξης της τεχνολογίας και που είναι γεμάτοι με Γερμανούς και ξένους επισκέπτες από κάθε γωνιά του πλανήτη. Ουδεμία σχέση με το τι εννοούμε και το τι φανταζόμαστε εμείς όταν μιλάμε για μουσεία είτε της Αθήνας είτε της Θεσσαλονίκης. Και να σκεφτεί κανείς ότι η ιστορία του Βερολίνου ξεκινάει στα 1.237 μ.Χ. όταν σε κάποια κιτάπια γίνεται η πρώτη αναφορά για έναν ομώνυμο οικισμό δίπλα στο ψαροχώρι Κέελν, στις όχθες του ποταμού Σπρέε, που αποτελεί εμπορικό σταθμό της περιοχής. Οι κάτοικοι εμπορεύονται ψάρια, σίκαλη και ξυλεία την ίδια εποχή που η Θεσσαλονίκη δέσποζε στη χερσόνησο του Αίμου ως συμβασιλεύουσα…
Ολοι είναι εκεί…
Οχι, μη φανταστείτε ότι οι μνήμες και η ιστορία κατοικούν μονάχα στα μουσεία της πόλης. Τις συναντάς στους τοίχους, τις ταράτσες, τα χόφε (τις αυλές), τους υπόγειους σταθμούς του μετρό, μέσα σε πολυτελή ξενοδοχεία και εστιατόρια, αλλά και σε οικογενειακές μπιραρίες, σε δρόμους και πλατείες. Από το Φρειδερίκο φον Χόχεντσολερν μέχρι το Φρειδερίκο Γουλιέλμο τον Β’ και από τον Οτο φον Βίσμαρκ μέχρι τον Κάρολο Μαρξ και τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, όλοι όσοι σημάδεψαν την ιστορία αυτής της χώρας, αυτής της πόλης, είναι εκεί. Ολοι. Εκτός από το Χίτλερ και τους Ναζιστές. Οι μόνοι που έχουν εξοβελιστεί, τουλάχιστον από την πρόσοψη της πόλης. Κι αν κάτι τους θυμίζει είναι ορισμένα κτίρια που χτίστηκαν επί των ημερών τους, όπως το Ολυμπιακό στάδιο του Βερολίνου και τα μνημεία που είναι αφιερωμένα στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας.
Δεν καταστρέφουν, δημιουργούν!
Τα μόνα πράγματα που έχουν γκρεμιστεί στο Βερολίνο είναι το μεγαλύτερο μέρος του Τείχους και μερικά, ελάχιστα κτίρια, όπως το Παλάστ ντερ Ρεπουμπλίκ, το οποίο φιλοξενούσε τη Βουλή της Λ.Δ. της Γερμανίας, όχι επειδή τους θύμιζε τη διχοτόμηση, αλλά επειδή το 1990 αποκαλύφθηκε ότι κατά την κατασκευή του είχε χρησιμοποιηθεί αμίαντος. Γι' αυτό και στο Βερολίνο μπορείς να δεις δείγματα και σχολές αρχιτεκτονικής απ' όλες τις εποχές, μπορείς στην ουσία να «διαβάσεις» ολόκληρη την ιστορία της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής από το γοτθικό 13ο αιώνα, την εποχή του μπαρόκ και του ροκοκό μέχρι και το μπαουχάουζ, αλλά και τις σοβιετικές επιρροές του 20ού και τα διαστημικά, χάι-τεκ κτίρια του 21ου αιώνα. Οικοδομές που ισοπεδώθηκαν από τους βομβαρδισμούς των Συμμάχων, σήμερα ξαναστέκονται όρθιες, πιστές στα αρχικά τους σχέδια και με όλη την αίγλη και τη λειτουργικότητα που είχαν στην εποχή τους.
Ενα απέραντο εργοτάξιο
Το Βερολίνο ανοικοδομείται, ανακατασκευάζεται, συντηρείται απ’ άκρου εις άκρον κι, όμως, μέσα σ’ αυτόν τον οικοδομικό οργασμό δε διαταράσσεται ούτε στο ελάχιστο η ζωή της πόλης και των κατοίκων της. Καμιά σχέση με εδώ που ανοίγει ένας λάκκος, για να μπει φυσικό αέριο, και μπλοκάρει η κίνηση από του Χαριλάου μέχρι τη Σίνδο. Στη Γερμανία, μπορεί να ανασκαφτεί μια ολόκληρη πλατεία και να μην το πάρει χαμπάρι κανείς. Κι αυτό χάρη στα έργα υποδομής, τις προσωρινές ράμπες, τις πεζογέφυρες και τις κυκλοφοριακές ρυθμίσεις που ξεκινούν πριν αρχίσει το έργο και καταργούνται με την παράδοσή του. Τα εργοτάξια δουλεύουν νύχτα - μέρα και είναι πραγματικά εντυπωσιακό το πώς οι εργάτες πηγαίνουν και φεύγουν από τις δουλειές τους «στην τρίχα», χάρη στις υποδομές που υπάρχουν γι’ αυτούς στο χώρο εργασίας.
Μία φορά δεν είναι ποτέ αρκετή
Επί μια εβδομάδα σχεδόν περπάτησα ατέλειωτα χιλιόμετρα μέσα στην πόλη, άλλαξα άπειρα τρένα και λεωφορεία. Πρόλαβα να δω και να ζήσω ελάχιστα απ' όσα σχεδίαζα. Εκείνη τη λίστα με τα «πρέπει να πάτε, πρέπει να δείτε» την είχα ούτως ή άλλως ξεχάσει σε εκείνο το πρώτο ταξί που μας έφερε από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο. Προσπάθησα να ανακαλύψω το ρυθμό του Βερολίνου και των Βερολινέζων στους δρόμους, στις πλατείες, στα υπαίθρια παζάρια, στα υπέροχα μπαρ, που είναι κρυμμένα πίσω από σιδερένιες πόρτες χωρίς ταμπέλες, στα εμπορικά κέντρα, στη Φρίντριχ Στράσε των μεγάλων καταστημάτων, αλλά και στην Οράνιεν Στράσε με τα τραβεστί και τους βαλκάνιους νταβατζήδες, στην μπιραρία της γειτονιάς, αλλά και στα πολυετελή restaurant στο «τουριστικό» Νικολάιφιρτελ. Ο χρόνος δεν ήταν αρκετός. Το Βερολίνο «μισεί» τους τουρίστες και λατρεύει τους περιηγητές και για όσους το ερωτευθούν γίνεται προορισμός ζωής. Δεν ξέρω αν θα ήθελα να ζήσω εκεί. Ισως για ένα, δύο χρόνια, όχι περισσότερο. Υποσχέθηκα, όμως, να πηγαίνω μία φορά το χρόνο, αν και εφόσον τα καταφέρνω. Εστω και για λίγες ημέρες κάθε φορά, για να «γεμίζω τις μπαταρίες μου». Την επόμενη θα είναι καλοκαίρι, νωρίς τον Ιούνιο, όπως μου σύστησαν οι άνθρωποι που ζουν εκεί.


Μύθοι και αλήθειες

1. «Στο Βερολίνο θα συναντήσεις τους πιο χαρακτηριστικούς Γερμανούς». Μύθος: Οσο και το ότι στη Νέα Υόρκη θα συναντήσεις χαρακτηριστικούς Aμερικανούς.
2. «Το Βερολίνο είναι μια κρύα και συννεφιασμένη πόλη της κεντρικής Ευρώπης». Μύθος: Στο Βερολίνο έχει σαφώς λιγότερο κρύο από περιοχές που βρίσκονται κοντά στις Αλπεις και περισσότερες ημέρες ηλιοφάνειας απ’ ό,τι στη δυτική Γερμανία.
3. «Οι Βερολινέζοι δεν μιλούν αγγλικά και γενικά καμιά άλλη γλώσσα εκτός από τη δική τους». Μύθος: Οι Βερολινέζοι μιλούν θαυμάσια αγγλικά και τρελαίνονται να μαθαίνουν ξένες γλώσσες, ιδιαίτερα τα ισπανικά. Γενικά, τρελαίνονται να μαθαίνουν από μαγειρική μέχρι τύμπανα και κρουστά κι από ανθοδετική μέχρι κουνγκφού.
4. «Στο Βερολίνο δε σερβίρουν νερό». Αλήθεια: Και όχι μόνο δε σερβίρουν -ούτε καν με τον καφέ-, αλλά είναι και πανάκριβο.
5. «Στο Βερολίνο κυκλοφορούν πολλοί gay». Αλήθεια: Δεν ξέρω αν υπάρχουν αναλογικά περισσότεροι gay απ’ ό,τι στη Θεσσαλονίκη, πάντως μπορείς πιο εύκολα να δεις gay ζευγάρια σε τρυφερές στιγμές, δημοσίως.
6. «Στο Βερολίνο δεν τρως καλά». Μύθος: Στο Βερολίνο τρως υπέροχα και φθηνά. Υπάρχουν όλες οι κουζίνες του κόσμου, αλλά και η γερμανική δεν υπολείπεται σε τίποτα, το δε φαγητό σε καντίνες και κιόσκια, στο δρόμο είναι απαράμιλλο. Κάνουν ουρές για «τάπας».
7. «Το Βερολίνο είναι πλημμυρισμένο με ισλαμικές μαντίλες». Μύθος: Στην πρωτεύουσα της Γερμανίας απλώς ζουν πάρα πολλοί μουσουλμάνοι.
8. «Αν είσαι ξένος ή μειονοτικός κινδυνεύεις από τους νεοναζιστές». Μύθος: Στο Βερολίνο δεν κινδυνεύεις ούτε αν είσαι γυναίκα και περπατάς μόνη στις 3 τα ξημερώματα.
9. «Το πρώην ανατολικό Βερολίνο μοιάζει με επαρχία μπροστά στο πρώην δυτικό τμήμα της πόλης και οι πρώην ανατολικογερμανοί με φτωχούς συγγενείς». Μύθος: Τίποτε ψευδέστερο. Το πρώην ανατολικό Βερολίνο δίνει τον τόνο, το ύφος και το στιλ σε ολόκληρη την πόλη και οι κάτοικοί του είναι αξιοπρεπέστατοι και πολύ πιο ανθρώπινοι, παρά τις δυσκολίες που πέρασαν επί 43 χρόνια (ή ίσως γι’ αυτό).
10. «Οι Βερολινέζοι έχουν ακόμη ενοχές και θέλουν να "θάψουν" το ναζιστικό παρελθόν της χώρας τους». Αλήθεια: Δεν ξέρω αν θέλουν να «θάψουν» κάτι, αλλά σίγουρα δεν αισθάνονται άνετα να μιλούν γι’ αυτό.
11. «Είναι ένας πολύ πειθαρχημένος και συντηρητικός λαός». Αλήθεια: Οσο κι αν φαίνεται αντιφατικό είναι και πειθαρχημένοι και απείθαρχοι (π.χ. στη διασκέδαση) και συντηρητικοί, αλλά και ακραία προοδευτικοί. Απλώς έχουν γνώση και σεβασμό των ορίων τους και των ορίων του άλλου.
12. «Το Βερολίνο είναι μια πόλη διανοούμενων και γιάπηδων». Μύθος: Το Βερολίνο είναι πρώτα απ' όλα μια πόλη που ανήκει στα παιδιά και τη νεολαία.
13. «Το Βερολίνο δεν έχει ζωή μετά τις 10 το βράδυ». Μύθος: Η πόλη είναι ζωντανή όλες τις ώρες του 24ώρου. Αρκεί να ξέρεις πού να πας.
14. «Το Βερολίνο είναι ακριβό». Μύθος: Είναι από τις πιο φθηνές και ταυτόχρονα από τις πιο χλιδάτες πόλεις της Ευρώπης, χωρίς να υστερεί σε ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο καφές, τα ποτά και τα ενοίκια σπιτιών είναι στο 50% των αντίστοιχων τιμών της Θεσσαλονίκης.