Σωτήρης Δανέζης

της Σόνιας Ταλαντινού

«Σιχαίνομαι τις συνεντεύξεις», ήταν η πρώτη του φράση πριν πατήσω το rec. Κι εγώ το ίδιο. Προτιμώ να κουβεντιάζω με κάποιον από το να τον «ανακρίνω». Ιδιαίτερα αν αυτός ο κάποιος είναι ο Σωτήρης Δανέζης. Είχα απέναντί μου έναν από τους πιο άγνωστους - γνωστούς της τηλεόρασης και σκοπός μου ήταν να βγάλω λαβράκι. Τελικά, δε χρειάστηκε. Είναι ό,τι βλέπεις. Ενας κανονικός άνθρωπος. Κι όχι, δεν κάνει bunjee jumping από τον Ισθμό της Κορίνθου. Η αδρεναλίνη όλη εκτονώνεται στη δουλειά.
Μετά την προβολή του «Κόκκινου Κόσμου», μια κυρία τον ρώτησε τι δυσκολίες συνάντησε και αν κινδύνεψε. Πρόσεξα ότι αγριεύτηκε και του το επισήμανα. Η απάντηση; «Δε θέλω να στήσω μια καριέρα πάνω στο πόσο κινδύνεψα. Αυτό το αφήνω να το κάνουν άλλοι». Αν μη τι άλλο, μια τέτοια αντίδραση την εκτιμάς.

Η προβολή του «Κόκκινου Κόσμου»

Ηταν εντυπωσιακό πόσοι πολλοί νέοι παρακολούθησαν τον «Κόκκινο Κόσμο»...

Πιστεύω ότι υπάρχει μια ολόκληρη νέα γενιά παιδιών –θεατές του κινηματογράφου και τηλεθεατές– που μεγάλωσαν με πολύ διαφορετικά πρότυπα, είναι πολύ περισσότερο ενημερωμένη, έχει άλλους είδους ευαισθησίες, σερφάρει στο Ιντερνετ, βλέπει δορυφορική, παρακολουθεί ντοκιμαντέρ, θέλει να γνωρίζει τι συμβαίνει στον κόσμο και αποτελεί τη μεγάλη βάση του κοινού της «Εμπόλεμης ζώνης». Είδα, όμως, και κόσμο άνω των 45. Και η προσέλευση του κόσμου μου έκανε εντύπωση. Για όλους όσοι εμπλεκόμαστε στην παραγωγή, ήταν ένα τελείως πρωτόγνωρο και συγκλονιστικό συναίσθημα, γιατί εισπράττεις τις αντιδράσεις του κόσμου τη στιγμή της προβολής.

Τελικά, μόνο στη μεγάλη οθόνη μεταφέρονται πιστά τέτοιες εικόνες και περνάει το μήνυμα. Μήπως αυτό που κάνετε είναι για το σινεμά;
Είναι τελείως διαφορετικό το συναίσθημα της μεγάλης οθόνης. Είναι επιλογή του θεατή να πληρώσει και να δει μια ταινία, είναι προσηλωμένος σε αυτό που βλέπει. Νομίζω η μεγάλη επιτυχία θα είναι να μεταφέρουν οι δημιουργοί τις δουλειές τους από τον κινηματογράφο στην τηλεόραση για να έχει το μήνυμα περισσότερους αποδέκτες. Κάνουμε ντοκιμαντέρ για να δείξουμε μια άλλη πραγματικότητα από αυτήν που πιστεύουμε ότι ζούμε και που μας δημιουργούν. Αυτό δε σημαίνει ότι το δημιουργικό ντοκιμαντέρ θα γίνει τηλεοπτικό ή θα χάσει την αισθητική του για να προσαρμοστεί στις τηλεοπτικές φόρμες.

Ντοκιμαντέρ και Φεστιβάλ

Γιατί ασχολείσαι με το ντοκιμαντέρ;
Πάντα ήθελα να είμαι αυτόπτης μάρτυρας των μεγάλων ιστορικών γεγονότων. Να μπορώ με μια ανταπόκριση, ένα ντοκιμαντέρ, μια γραμμή σ' ένα κείμενο να δώσω ένα μικρό ψήγμα στο μωσαϊκό της ιστορίας που θα γραφτεί. Είναι κάτι που με προκαλούσε ανέκαθεν.

Και η συμμετοχή στο φεστιβάλ πώς προέκυψε;
Είχαν περάσει τρία χρόνια, είχαμε κάνει αρκετές δουλειές, πιστεύαμε ότι είχαμε ωριμάσει αρκετά για να κάνουμε ένα βήμα. Είχαμε ξεκινήσει την έρευνα για τον «Κόκκινο Κόσμο». Γνωρίζαμε για το φεστιβάλ και κάναμε την αίτηση. Είχαμε αγγίξει τα τηλεοπτικά όρια και είπαμε να βγούμε έξω από αυτά. Ηταν μια προσπάθεια που τη στήριξε το Mega. Και το θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό γιατί όλο αυτό γίνεται στο ανταγωνιστικό περιβάλλον της τηλεόρασης. Ο σταθμός μάς δίνει την ευκαιρία να διηγηθούμε ιστορίες απ' όλο τον κόσμο χωρίς την παραμικρή λογοκρισία.

Το βραβείο του κοινού τι θα σήμαινε για σένα;
Δεν ξέρω, είμαι κατά των βραβείων. Δεν αλλάζει τη δουλειά σου ένα βραβείο. Αλλωστε, ο τρόπος που κρίνει το κοινό είναι διαφορετικός από αυτόν που βλέπουμε εμείς τη δουλειά. Δεν ήρθαμε να διεκδικήσουμε το βραβείο. Ηρθαμε να συμμετάσχουμε σε μια διεθνούς κύρους και εμβέλειας εκδήλωση, που συγκεντρώνει τα καλύτερα ντοκιμαντέρ από την Ευρώπη και τον κόσμο. Θέλαμε να είμαστε εδώ, να προβάλλουμε τη δουλειά μας και να συμμετάσχουμε στη γιορτή του ντοκιμαντέρ. Το βραβείο είναι στην πίσω πλευρά του μυαλού.

Τι είναι αυτό που κράτησες από την έρευνα στο Κονγκό;
Οτι η αξία της ανθρώπινης ζωής μετριέται διαφορετικά σε κάποιες περιοχές του πολιτισμένου κόσμου και διαφορετικά στην Αφρική. Οτι για το δυτικό ««πολιτισμένο»» κόσμο ο θάνατος ενός Ευρωπαίου μπορεί να είναι είδηση, ενώ ο θάνατος 4 εκατομμυρίων στο Κονγκό περνάει στα ψιλά. Το άλλο που με συγκλόνισε είναι ότι είδα εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να χτίζουν σπίτια από λάσπη, άχυρο και λαμαρίνες σε μια περιοχή στην οποία όπου σκάψεις βρίσκεις διαμάντια και χρυσό. Μπορεί να πει κανείς «ανακαλύπτουμε την Αφρική»; Ναι, είναι καιρός να την ανακαλύψουμε, να συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει και ο καθένας μας να πάρει μια διαφορετική στάση στο πρόβλημα του Τρίτου Κόσμου.

Οδηγεί κάπου αυτό ή είναι απλώς άλλο ένα θέαμα που θα ξεχάσουμε την επομένη;
Ξεκίνησε μια καινούργια μέρα, αλλά γνωρίζεις τι έγινε στο Κονγκό. Θεωρώ πολύ πιο επικίνδυνο όχι την παθητική θέση, αλλά την άγνοια. Δεν πρόκειται να αλλάξει η ζωή τους από τη μια μέρα στην άλλη με την προβολή ενός ντοκιμαντέρ, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να γνωρίζουμε.

Εσένα όλο αυτό σε οδηγεί σε κάποια δραστηριοποίηση;
Εμείς είμαστε ακτιβιστές της εικόνας. Η δική μας ενεργητική στάση είναι να καταγράψουμε, να διηγηθούμε, να προβάλουμε, να στηρίξουμε, να φωνάξουμε. Να πούμε τις αλήθειες που πρέπει να ακουστούν. Για την αλήθεια, όμως, χρειάζονται δύο, ένας να την πει κι ένας να την ακούσει. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο, αλλά μπορούμε να τον ενημερώσουμε.
Το ντοκιμαντέρ δίνει λόγο σε αυτούς που δεν έχουν και εικόνα σε όσα δε προβάλλονται.

Κάποιος είπε ότι η εικόνα δεν είναι η αλήθεια, αλλά η ερμηνεία της. Η αντικειμενικότητα τι ρόλο παίζει;
Νομίζω ότι η αλήθεια βγαίνει και από την εικόνα και τις διηγήσεις των πρωταγωνιστών. Από εκεί και πέρα το πώς θα το ερμηνεύσει ο θεατής έχει να κάνει με την κουλτούρα του καθενός. Και τι θα πει αντικειμενικότητα; Το ντοκιμαντέρ φέρει τη σφραγίδα του δημιουργού κι αυτός δεν μπορεί να είναι αντικειμενικός. Δεν μπορείς να σταθείς αντικειμενικός απέναντι σε μια 15χρονη που βιάστηκε από ένα Νοτιοαφρικανό κυανόκρανο, από την οικογένειά της και την κοινωνία και θεωρείται μίασμα. Πόσο αντικειμενικός να σταθώ; Εχεις άποψη και την περνάς. Και δε θέλω να είμαι αντικειμενικός απέναντι σε τέτοια γεγονότα.

Ποια είναι τότε η συγκλονιστικότερη διαπίστωση που έχεις κάνει;
Οτι η άγνοια σκοτώνει το ίδιο με τις σφαίρες. Στον κόσμο έχουν χαθεί πολλές ζωές γιατί η διεθνής κοινότητα έκλεισε τα μάτια, δεν είχε ενημερωθεί, παρέμενε απαθής ή δεν ήθελε να ξέρει. Πρέπει να σταθούμε περισσότερο ενεργά ως πολίτες στο τι συμβαίνει γύρω μας και να δώσουμε στην ανθρώπινη ζωή, όπου κι αν αυτή βρίσκεται, την πραγματική της αξία.

Για την TV

Γιατί όσοι αποφασίζουν τι θα δούμε στην τηλεόραση επιλέγουν κάτι άλλο από αυτό που θέλουμε;
Δεν μπορώ να γίνω τιμητής των πάντων. Πιστεύω, όμως, ότι στις επιτελικές θέσεις του Mega τουλάχιστον βρίσκονται πολύ σημαντικοί άνθρωποι και δημοσιογράφοι. Ο Χρήστος Παναγιωτόπουλος έφερε μια αλλαγή στον τρόπο που αντιμετωπίζονται οι ειδήσεις και που αναδεικνύονται τα γεγονότα μέσα από αυτές και ο Ηλίας Τσίγκας βλέπει πολύ μπροστά. Οποιες κινήσεις έχουν γίνει είναι κινήσεις που δημιουργούν μια νέα τηλεόραση. Μπορεί να αλλάζει αργά, αλλά αλλάζει σταθερά προς κάτι καλύτερο. Η ελληνική τηλεόραση θα ενηλικιωθεί, αλλά θα παραμείνει ένα μέσο κυρίως ψυχαγωγίας για το ευρύ κοινό. Δεν πρόκειται να γίνει ανοιχτό πανεπιστήμιο.

Είσαι ακόμα στο δελτίο ειδήσεων. Σ' αρέσει το ίδιο με το να κάνεις ντοκιμαντέρ;
Ας πούμε ότι μου αρέσει περισσότερο να βρίσκομαι στη θέση του δημιουργού ενός ντοκιμαντέρ παρά στην καρέκλα ενός παρουσιαστή. Στον ενημερωτικό τομέα ανήκω. Το κανάλι κρίνει ότι αυτό που κάνω το κάνω καλά, οπότε κάνω και αυτό.

Τι πιστεύεις για τα ελληνικά δελτία ειδήσεων;
Νομίζω ότι θα πρέπει να σταματήσουμε να τα συγκρίνουμε με τα δελτία του BBC. Είναι άστοχο. Τα δελτία γενικά αναζητούν ακόμη ταυτότητα.

Σε πρώτο πρόσωπο

Για τον εαυτό του: Δεν κάνω bunjee jumping από τον Ισθμό της Κορίνθου ούτε είμαι adrenaline junkie ούτε διεκδικώ το βραβείο του κασκαντέρ της δημοσιογραφίας. Στην καθημερινή μου ζωή είμαι πάρα πολύ ήρεμος άνθρωπος.
Πώς ξεκίνησε: Με παρότρυναν. Δεν ήταν κάτι που το σκεφτόμουν. Δεν είχα τις καλύτερες εντυπώσεις για τους δημοσιογράφους. Πάντα πίστευα ότι στη δημοσιογραφία υπάρχει μια υπερβολή, ένας καθωσπρεπισμός στο πώς θα πούμε κάποια πράγματα και δεν τα λέμε με το όνομά τους.
Αποφορτίζομαι... Η πίεση που δεχόμαστε από τα χρονικά περιθώρια και η αίσθηση της ευθύνης ότι γνωρίζουμε την ιστορία και πρέπει να την πούμε με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ελκυστική, ότι πρέπει να πούμε όλη την αλήθεια, γιατί η μισή αλήθεια είναι ολόκληρο ψέμα, δε σε αφήνει να φορτιστείς υπερβολικά ούτε και να αποφορτιστείς εντελώς. Ζεις την ιστορία μέχρι τη στιγμή της προβολής. Αποφορτιζόμαστε όταν τελειώνει η προβολή. Το διάστημα, όμως, είναι μικρό, γιατί μόλις τελειώνει κάτι αρχίζει το επόμενο. Είσαι στο κόκκινο συνέχεια. Εχω καταρρεύσει πολλές φορές και σωματικά και ψυχικά.
Η δημοσιογραφία... δε με έχει αλλάξει. Με έχει αλλάξει αυτό που κάνω στην «Εμπόλεμη ζώνη». Με έχουν αλλάξει οι εμπειρίες από τις αποστολές, η επαφή με τους ανθρώπους, οι παραστάσεις, οι εικόνες. Αλλάζει ο τρόπος που βλέπεις την καθημερινότητα. Αρχίζεις να εκτιμάς αυτά που θεωρούσες αυτονόητα.
Η καλύτερη συμβουλή που άκουσα ήταν το... καλύτερα αξιόλογος παρά επιτυχημένος.
Εμαθα να... αντιμετωπίζω τα πράγματα με μεγαλύτερη στωικότητα και υπομονή, έχω έναν ευρύ τρόπο σκέψης, είμαι πιο σκληρός και ταυτόχρονα οργίζομαι με την αδιαφορία, την άγνοια, το ψέμα, την ίντριγκα.
Info
- Το ντοκιμαντέρ της «Εμπόλεμης ζώνης», «Κόκκινος Κόσμος», που αναζητά τα αίτια του εμφυλίου στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, συμμετείχε στο 9ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Στην αποστολή ήταν μαζί με τον εικονολήπτη Δημοσθένη Ιωάννου. Η σκηνοθεσία είναι του Δημήτρη Γεράρδη.
- Είναι έτοιμο –μάλλον θα βγει την 1η Μαΐου- ένα ντοκιμαντέρ για την;;;;;;;; στην Αλβανία. Δέκα χρόνια μετά την κατάρρευση των παρατραπεζών που οδήγησε στη λεηλασία των στρατιωτικών αποθηκών και έφερε 3 εκατομμύρια όπλα στα χέρια όσων ασχολούνται με το λαθρεμπόριο όπλων.
- Επισκέφθηκε περισσότερες από 50 χώρες κι έχουν κάνει;;;; περίπου 35 ντοκιμαντέρ.
- Θα μπορούσε να ζήσει σε μια χώρα της Κ. Αμερικής, της Αφρικής ή της ΝΑ Ασίας.
- Σπούδασε στην Αγγλία. Από το '93 μέχρι το '99 δούλεψε στο Σκάι, και από το 2000 είναι στο Mega
- Οταν βλέπει τηλεόραση, κάνει τρελό zapping.