ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΟΓΛΗΣ

Είναι η μοναδική θεατρική παράσταση φέτος που τιμά τον Νίκο Καζαντζάκη, με αφορμή το χαρακτηρισμό του 2007 ως «Ετους Καζαντζάκη». Η επιλογή του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης να ανεβάσει τον «Καπετάν Μιχάλη», τιμώντας έτσι με τον τρόπο του το μεγάλο Κρητικό συγγραφέα δε στάθηκε έκπληξη. Αλλωστε, το ΔΗΠΕΘΕΚ τα τελευταία χρόνια προτιμά έργα κρητικής λογοτεχνίας, έχοντας ήδη παρουσιάσει Χορτάτση, Κορνάρο κ.τ.λ.

της Χάιδως Σκανδύλα, chskandyla@ekdotiki.gr

Μία ανάσα πριν από την πρεμιέρα του έργου, το «Sunday» εντόπισε τo σκηνοθέτη της παράστασης, Γιάννη Βόγλη, στα Χανιά για μια σύντομη τηλεφωνική συνομιλία μαζί του. Παρά τα 1.000 και κάτι χιλιόμετρα που μας χώριζαν, είχα ολοζώντανη μπροστά μου την εικόνα του φτασμένου ηθοποιού, αλλά και του αέναου μαθητή που σκύβει με πάθος και σεβασμό πάνω στα ιερά κείμενα.

Πόσο εύκολη ήταν η μεταφορά του μυθιστορήματος στο σανίδι;
Η διασκευή του Κωνσταντίνου Κολώτα, φιλόλογου, αλλά και ανθρώπου του θεάτρου -υπήρξε και πρόεδρος του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου και έχει κάνει πολλές μεταφράσεις αρχαίου δράματος- ήταν πάρα πολύ υπεύθυνη και κυρίως κράτησε δραματουργικά τη δομή της αρχαίας τραγωδίας. Αυτό το θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό. Το ότι κράτησε, δηλαδή, τον κορμό της ιστορίας και όχι τα ηθογραφικά στοιχεία. Τη σύγκρουση των ηρώων και τις δομές της τραγωδίας τους. Βλέπετε, οι ήρωες του Καζαντζάκη, όπως και στο αρχαίο δράμα, ξεπερνούν το μέσο όρο του κοινού ανθρώπου, περνούν την οριακή γραμμή και αγγίζουν το τραγικό.

Εχετε παίξει τον Καπετάν Μιχάλη και στο παρελθόν... Ναι, και για να τα καταφέρω είχα πάει στην Κρήτη και είχα μελετήσει πάρα πολύ όχι μόνο τη λαλιά της, αλλά και την ψυχή της.

Πώς μελετά κανείς την ψυχή της Κρήτης, κ. Βόγλη; Ζώντας μαζί της. Και ζώντας επί της ουσίας. Οχι, απλώς βλέποντας τους ανθρώπους ως θέμα, αλλά κάνοντας σχέσεις μαζί τους, μιλώντας, φιλοσοφώντας και γνωρίζοντάς τους σε βάθος. Δεν είναι εύκολη ράτσα. Κρύβουν πολλά, γι' αυτό και πρέπει να σε αποδεχτούν, για να ανοίξουν τις πόρτες. Πέρα από την απλοχεριά και τη φιλοξενία τους, στο βάθος είναι άνθρωποι όχι κλειστοί, αλλά φυλάνε τις σκέψεις τους μόνο για εκείνους που εμπιστεύονται.

Ποιες παραμέτρους λάβατε υπόψη σας για τη διανομή και τη σκηνοθετική προσέγγιση της παράστασης; Η επιλογή των ηθοποιών έγινε με πολύ μεγάλη προσοχή. Εμπιστεύτηκα το ρόλο του Καπετάν Μιχάλη στον Νίκο Βερλέκη, γιατί πιστεύω ότι έχει φτάσει και στην κατάλληλη ηλικία και έχει πια διανύσει μια διαδρομή. Ηρθε η στιγμή να επωμιστεί ένα ρόλο σαν αυτόν. Και είναι και πάρα πολύ καλός. Εξάλλου, ο Νίκος είναι παντρεμένος με Κρητικιά και βρίσκεται πολύ κοντά στην κρητική ψυχολογία. Δε χρειάστηκε να κάνει τη δική μου διαδρομή για να φτάσει εδώ.

Στα χνάρια της αρχαίας τραγωδίας

Ο λόγος του Καζαντζάκη είναι ιδιαίτερος. Συναντήσατε κάποιες ιδιαίτερες δυσκολίες; Ο λόγος του έχει ένα εσωτερικό ρυθμό, ουσιαστικά κρατά το δεκαπεντασύλλαβο. Ετσι, όλη η δομή, η προσέγγιση, ακόμη και το σκηνικό, είναι τελείως αφαιρετικά. Συγκεκριμένα, το σκηνικό είναι ένα κομμάτι τοίχου του κάστρου με μία πύλη κεντρικά. Δύο παράπλευρες μικρότερες πύλες που οδηγούν σε έναν κύκλο, όπου είναι η πλατεία και το αλώνι και θα μπορούσε να ιδωθεί σαν την ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου. Πάνω είναι ζωγραφισμένος χωρίς να φαίνεται έντονα ο δίσκος της Φαιστού. Ετσι συνδέεται η αρχαιότητα με το σήμερα. Η σκηνοθετική μου προσέγγιση, λοιπόν, είναι αυτή που ταιριάζει σ' ένα αρχαίο δράμα -πολύ λιτή, με πολλή δουλειά πάνω στο λόγο και τις συγκρούσεις των ηρώων. Εχει φοβερές δυσκολίες εξαιτίας του λόγου του Καζαντζάκη και εξαιτίας του μεγέθους των σχέσεων και των συγκρούσεων των ηρώων.

Θέλετε να μας μιλήσετε για την κύρια σύγκρουση, εκείνη ανάμεσα στον Καπετάν Μιχάλη και τον Νουρήμπεη; Ο Καζαντζάκης, ως γνήσιο γέννημα θρέμμα της Κρήτης, είχε προβλέψει συμβολικά, χωρίς να υπογραμμίζει το σύμβολο, είχε δει ή οραματιστεί ότι η συμφιλίωση των δύο λαών είναι δυνατή. Ενώ ο Καπετάν Μιχάλης και ο Νουρήμπεης είναι εχθροί -κατακτητής και κατακτημένος-, υπάρχει αναγνώριση του ύψους, του μεγέθους τους ενός από τον άλλον. Γίνονται αδερφοχτοί - αυτό είναι μια μορφή δέσμευσης και αναγνώρισης της αξίας του άλλου. Βεβαίως, οι συνθήκες είναι τέτοιες που τους αναγκάζουν να συγκρουστούν, αλλά με ένα μεγαλειώδη τρόπο. Εγώ το χαρακτηρίζω «ελεγεία προς την ελευθερία», ελευθερία όχι μόνο της πατρίδας, αλλά και του εσωτερικού κόσμου. Γιατί ο Καπετάν Μιχάλης παραβιάζοντας τις αρχές του περνά την οριακή γραμμή και αποφασίζει ο ίδιος να οδεύσει προς το θάνατο, αναζητώντας τη δική του ελευθερία.
Ομως, υπάρχουν κι άλλες συγκρούσεις. Ο Πολυξύγκης, κι αυτός καπετάνιος, είναι το αντίθετο του Καπετάν Μιχάλη - χαίρεται τη ζωή, ενώ ο ήρωάς μας τη στερείται, την αρνείται. Ακόμη, η σύγκρουση που διαπερνά ολόκληρο το έργο και χαρακτηρίζει το σύνολο των έργων του Καζαντζάκη -από τη μία το πνεύμα και από την άλλη το ένστικτο.

Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι ο Καζαντζάκης επικρίθηκε σφοδρότατα για τον «Καπετάν Μιχάλη» όταν τον δημοσίευσε; Σε αυτόν τον τόπο κανείς δε διαβάζει προσεκτικά τους μεγάλους συγγραφείς. Κανείς δεν τους μελετά. Απλώς πολύ εύκολα δίνουμε χαρακτηρισμούς, όπως «ξεπερασμένος», «μεγαλόστομος», «υπεράνθρωπος», χωρίς να ψάξουμε επί της ουσίας. Αυτήν τη στιγμή ο Καζαντζάκης θεωρείται από τα μεγαλύτερα φιλοσοφικά κεφάλαια, έχει μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, υπάρχουν 250 έδρες σε πανεπιστήμια. Αυτό εμείς το αγνοούμε και το απαξιώνουμε. Ο,τι θέλει και λίγο κόπο, ό,τι μας προβληματίζει, το ονομάζουμε ξεπερασμένο και ξεμπερδεύουμε μαζί του, για να ασχοληθούμε με τα ευτελή. Οι άνθρωποι που λένε αλήθεια και κοιτάζουν μπροστά πάντα είναι επικίνδυνοι για το κατεστημένο. Σε κάθε εποχή. Ομως, η αλήθεια δε σκεπάζεται.

Τι κάνει τον Καζαντζάκη τόσο μεγάλο; Ενας συγγραφέας που φτάνει στο απόφθεγμα «δεν πιστεύω τίποτα, δε φοβάμαι τίποτα, είμαι ελεύθερος» ξέρεις τι διαδρομή έχει κάνει μέσα στο λαβύρινθο του εσωτερικού του κόσμου; Είμαστε σκλάβοι οι περισσότεροι άνθρωποι, και μικροί, σαν μυρμηγκάκια, έτσι όπως λέει και ο ίδιος στην «Ασκητική». Αν δεν ξεπεράσουμε αυτήν τη μικροψυχία την οποία μας δημιουργεί το περιβάλλον και γενικότερα ο μεταμοντερνισμός, δε θα μπορέσουμε να φτάσουμε ποτέ σε ουσιαστικές ανατάσεις ψυχής και πνεύματος.

Αυτό κάνει άλλωστε και το θέατρο... Ε, βέβαια, αυτός είναι ο ρόλος του. Αλλά όχι με ευσεβή έργα.


Σταθμοί της ζωής του:
- Ο Γιάννης Βόγλης έπαιξε ο ίδιος τον Καπετάν Μιχάλη το 1983, σε μία παράσταση του θεατρικού οργανισμού που είχε τότε, την «Ανατολή». Πριν από αυτόν, το ρόλο του Κρητικού παλικαριού είχε υποδυθεί ο Μάνος Κατράκης, του οποίου μάλιστα ζήτησε τη σύμφωνη γνώμη, «την ευλογία» για να τον αναλάβει ο ίδιος. Στην τωρινή παράσταση εκτός από σκηνοθέτης είναι και ο Σήφακας, ο πατέρας του Καπετάν Μιχάλη.
-Κάνει 45 χρόνια θέατρο και σκοπεύει να συνεχίσει για πολλά ακόμη.
-Κατάγεται από την Ιωνία. Αλλά έχει μια προσφυγική σχέση με την Κρήτη, όπως την ονομάζει ο ίδιος, από την πλευρά του παππού του.
- Σε ηλικία 6-7 ετών πρωτοείδε θέατρο, μία παράσταση με τον Αιμ. Βεάκη και τον Παππά. Η πρώτη του συνειδητοποιημένη παράσταση, στην οποία έφηβος πια κατάλαβε ότι μπήκε μέσα του ο σπόρος του θεάτρου, ήταν ο «Προμηθέας δεσμώτης» με τον Κατράκη.
-Η ταινία «Το χώμα βάφτηκε κόκκινο» ήταν η αφορμή που τον «ξαναγύρισε» στην Ελλάδα από το εξωτερικό, όπου είχε πάει να «επιδιώξει» μια διεθνή καριέρα.
-Το χειμώνα θα τον δούμε στην «Τρικυμία» του Σέξπιρ ως Πρόσπερο, σε μία παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου.


Είπε για το θέατρο:
- «Η δύναμη του αρχαίου δράματος είναι μεγάλη, αρκεί να μην ασχημονούμε στο κείμενο. Οταν γίνεται αυτό, οι συγγραφείς μας εκδικούνται».
- «Εχει προχωρήσει, αλλά σε περιπτώσεις έχει και ξεστρατίσει. Η αναζήτηση νέων δρόμων είναι πάντα μέσα στους σκοπούς του θεάτρου. Αλλά θέλει πολύ μεστή σκέψη. Είναι παρήγορο το ότι έχει περάσει πια στους ηθοποιούς - σκηνοθέτες. Είναι κάτι ζωντανό και εξελίσσεται, δεν είναι κάτι στατικό που μπορεί να φορεθεί σαν ρούχο».
- «Το να μιμηθείς ένα αυτιστικό άτομο δεν είναι πολύ δύσκολο - ο σκοπός είναι να το κάνεις αυτό τέχνη».
- «Δεν έχουμε να ζηλέψουμε τίποτε από το θέατρο άλλων ευρωπαϊκών χωρών».

info: H παράσταση, στην οποία παίζουν ακόμη οι Νίκος Δαδινόπουλος, Γιάννης Καλατζόπουλος, Μαριάννα Πολυχρονίδη και άλλοι ηθοποιοί, παρουσιάζεται στο Θέατρο Κήπου (Ν. Γερμανού 1, τηλ. 2310 256775) την Τρίτη, την Τετάρτη και την Πέμπτη (17-19/7), στις 21.15. Η μουσική της φέρει τις υπογραφές του Βασίλη Σκουλά και του Λουδοβίκου των Ανωγείων.